De nieuwe stap in de formatie heeft direct voor politieke spanning gezorgd.

Nadat D66-leider Rob Jetten en CDA-voorman Henri Bontenbal hun gezamenlijke formatiedocument presenteerden, kwam PVV-leider Geert Wilders vrijwel onmiddellijk met een felle reactie.

Op sociale media noemde hij het document onder meer “een flutstuk” en “een middelvinger naar Nederland”.

Het stuk van D66 en CDA moet dienen als basis voor verdere gesprekken met andere partijen, maar de toon van Wilders maakt duidelijk dat de kloof tussen de partijen groot blijft.

Formatiedocument moet uitnodiging zijn, maar veroorzaakt wrijving

Het voorstel van D66 en CDA bevat plannen over meerdere dossiers, waaronder klimaat, migratie, wonen, gezondheidszorg, ontwikkelingssamenwerking en Europa.

Volgens de samenstellers gaat het niet om een compleet regeerakkoord, maar om een document dat bedoeld is als uitnodiging richting andere partijen om verder te praten.

Wilders ziet dat anders. Hij vindt de voorstellen te progressief en stelt dat de plannen haaks staan op de wensen van zijn achterban. Zijn reactie maakt duidelijk dat hij niet van plan is het document zonder meer als basis te accepteren.

Migratieplannen zorgen voor grootste botsing

Het migratiehoofdstuk lijkt het belangrijkste pijnpunt. Het document bevat onder andere het plan om:

• de spreidingswet te handhaven

• ruimte te creëren voor 70.000 opvangplekken

• organisaties zoals VluchtelingenWerk een grotere rol te geven

• een zogeheten “meedoenbalie” voor asielzoekers in te richten

Deze onderdelen schoten bij Wilders volledig in het verkeerde keelgat. Online schreef hij dat het document “lijkt te zijn geschreven door Kaag en Timmermans”, waarmee hij bedoelt dat de voorstellen volgens hem eerder progressief en internationaal georiënteerd zijn dan streng en nationaal zoals zijn partij voorstaat.

Ook economisch deel krijgt stevige kritiek

Het formatiedocument bevat daarnaast voorstellen om verschillende financiële en fiscale thema’s aan te pakken. Zo wordt onder meer gesproken over:

• het verder afbouwen van de hypotheekrenteaftrek

• de invoering van rekeningrijden

• het niet verlagen van het eigen risico

• uitbreiding van ontwikkelingshulp

• een grotere rol voor Europese besluitvorming, inclusief het opgeven van vetorechten op bepaalde onderwerpen

Wilders noemt deze onderdelen schadelijk voor wat hij “de gewone hardwerkende Nederlander” noemt. Volgens hem zouden deze plannen burgers financieel raken en tegelijkertijd macht verplaatsen naar Brussel.

Grote afstand tussen partijen bemoeilijkt formatie

Met de reactie van Wilders lijkt de formatie opnieuw een ingewikkeld traject te worden. Informateur Sybrand Buma moet de komende weken onderzoeken welke partijen bereid zijn samen te werken en waar ruimte zit voor compromissen.

De scherpe toon van Wilders suggereert dat een samenwerking met D66 en CDA geen vanzelfsprekendheid is. Ook andere partijen volgen de ontwikkelingen nauwlettend, omdat dit document invloed heeft op de richting van de gesprekken.

De vraag blijft welke partij bereid is water bij de wijn te doen: D66 en CDA, de PVV, of mogelijk een combinatie van meerdere fracties.

Document wordt door sommige partijen gezien als “uitgestoken hand”

Waar Wilders het stuk afserveert, benadrukken D66 en CDA juist dat dit document bedoeld is om beweging in het proces te brengen. Volgens hen gaat het om een startpunt, geen eindpunt.

Ze zeggen dat de plannen flexibel zijn, nadrukkelijk openstaan voor aanpassing, en inspelen op urgente thema’s zoals woningnood, klimaatverandering en een gespannen arbeidsmarkt.

Toch lijkt Wilders de intentie anders te interpreteren. Zijn online reactie dat het document “geen uitgestoken hand maar een middelvinger naar Nederland” is, toont aan dat de afstand tussen de visies groot blijft.

Publieke reacties lopen sterk uiteen

Online reageren mensen verdeeld. Sommige gebruikers vinden de reactie van Wilders verfrissend en direct, terwijl anderen vinden dat hij te vroeg conclusies trekt en de formatie daarmee onnodig polariseert.

Toch is duidelijk dat het document van D66 en CDA veel stof heeft doen opwaaien, nog voordat inhoudelijke gesprekken echt zijn begonnen.

Formatiedynamiek lijkt te kantelen

De reactie van Wilders heeft gevolgen voor de sfeer rond de formatietafel.

Waar sommige politici eerder spraken over een mogelijke middenvariant van partijen en ideeën, lijkt een rechtsere coalitie met PVV-invloed nu lastiger te realiseren als de plannen van D66 en CDA overeind blijven.

Tegelijkertijd is niet uitgesloten dat het document in een later stadium fors wordt aangepast. Het is niet de eerste keer dat een formatiedocument vooral bedoeld is om standpunten te peilen in plaats van direct te dienen als blauwdruk voor een kabinet.

Wordt dit document het breekpunt of het startpunt?

De komende dagen worden beslissend. Als Wilders weigert aan tafel te verschijnen zolang dit document als basis dient, zal informateur Buma moeten bemiddelen of schuiven. Dat kan betekenen dat:

1. Het document wordt herschreven

2. PVV en andere partijen afzonderlijk aanvullende voorstellen indienen

3. Een geheel nieuwe formatieronde ontstaat

Wat nu al duidelijk is: het formatiedocument heeft niet gezorgd voor rust of richting, maar voor discussie én duidelijkheid over de verschillen tussen partijen.

De politieke realiteit: formatie blijft een puzzel zonder makkelijke oplossing

De Nederlandse formatie staat opnieuw op een belangrijk knooppunt. De inhoudelijke kloof tussen partijen is groot en het is nog maar de vraag of er voldoende bereidheid is om toenadering te zoeken.

Wat begon als een uitnodiging tot samenwerking, is binnen één dag het gesprek van de dag geworden — en mogelijk een nieuw obstakel in het lange proces richting een nieuw kabinet.