De toespraak van Mark Rutte tijdens de veiligheidsconferentie in Berlijn trok de aandacht door de directe toon waarmee hij sprak over de groeiende spanningen rond Europa.

De uitspraak dat NAVO-landen het volgende doelwit van Rusland kunnen worden, viel precies in een periode waarin veel hoofdsteden al onrust voelen door verschuivende allianties en geopolitieke onzekerheid.

De timing speelt een grote rol, want de nieuwe Amerikaanse veiligheidsstrategie werd kort daarvoor gepresenteerd en veroorzaakte meteen stevige discussies. De combinatie van beide gebeurtenissen legde een zware schaduw over het internationale debat.

De Verenigde Staten, al decennialang de spil van het bondgenootschap, kondigen in dat document een koerswijziging aan die overal tot nieuwe vragen leidt. Onder president Trump wordt gesteld dat uitbreiding van de NAVO in de toekomst niet vanzelfsprekend is.

Dat punt raakt een gevoelig snaar, vooral omdat het aansluit bij de wensen van het Kremlin. Washington plaatste daarnaast opmerkingen over de Europese Unie die door sommige analisten als opmerkelijk scherp worden gezien.

Tegen dat decor probeerde Rutte zijn woorden zo te kiezen dat de NAVO hecht blijft, terwijl hij toch duidelijk maakt waar het grootste gevaar ligt.

Een grens die steeds meer onder druk staat

In zijn betoog wees hij erop dat Poetin slechts momenten van schijnbare rust laat zien wanneer het hem strategisch goed uitkomt. Daarmee hintte hij op een tactiek waarbij tijd winnen belangrijker is dan echte diplomatie.

Door Trump te prijzen als iemand die druk kan uitoefenen op het Kremlin, stuurde Rutte een gebaar richting Washington dat bedoeld lijkt om de samenwerking binnen het bondgenootschap stevig te houden. Tegelijk probeert hij de aandacht te houden bij de reden waarom Europa alert moet blijven, zonder te botsen met de politieke gevoeligheden die nu spelen.

Rutte benadrukte dat een gevoel van zelfgenoegzaamheid funest zou zijn. Volgens hem denken nog altijd veel mensen dat er ruimte is voor afwachten, terwijl de feiten volgens hem een andere richting uit wijzen.

Hij schetste een toekomst waarin een conflict veel verder zou kunnen reiken dan velen verwachten. De verwijzing naar oorlogservaringen van eerdere generaties gaf zijn boodschap extra lading. Het idee dat veiligheid iets vanzelfsprekends blijft, wordt door hem resoluut weersproken.

Met die woorden wilde hij een gevoel van urgentie creëren dat niet bedoeld is om paniek te zaaien, maar om helder te maken dat uitstel onwenselijk is.

Een Russische industrie die volledig op oorlog draait

Daarna ging hij in op recente cijfers die de ernst van de situatie moeten aantonen. Het aantal aanvallen met raketten en drones op Oekraïne blijft stijgen, wat volgens hem laat zien dat het Kremlin niet vertraagt. Het grote deel van de staatsbegroting dat richting militaire productie gaat, past in dat beeld.

Hij noemde daarbij dat een groot percentage van de machines in Russische fabrieken draait op projecten die in verband staan met het conflict.

Dat schetst een land dat steeds dieper vastzit in een koers die volledig draait rond militaire macht. Voor Europa betekent dit dat waakzaamheid noodzakelijk blijft.

Wanneer Oekraïne volledig onder Russische controle zou vallen, verwacht Rutte dat de druk op de NAVO-grens sterk zal toenemen. Daardoor worden lidstaten gedwongen hun defensieplannen opnieuw te bekijken.

Hij waarschuwde dat hogere investeringen onvermijdelijk worden en dat landen zich op moeilijke keuzes moeten voorbereiden. Sommige landen, vooral in Zuid-Europa, zouden het gevaar minder sterk voelen omdat de geografische afstand groot lijkt.

Volgens Rutte is die indruk misleidend. Verschillende analyses laten zien dat een conflict zich sneller verspreidt dan veel mensen vooraf aannemen. Dat verschil in perceptie vormt volgens hem een van de grootste uitdagingen.

Gevolgen die niemand wil meemaken

Hij schetste vervolgens wat een grootschalig conflict kan veroorzaken. De gedachte aan miljoenen ontheemden, grootschalige mobilisatie en verwoesting van huizen en bedrijven klonk als een waarschuwing die diep binnenkwam bij het publiek.

Aanwezigen werden geconfronteerd met beelden die niet bedoeld zijn als angstscenario, maar als realistisch beeld bij een verdere escalatie.

De stilte die volgde in de zaal liet zien dat deze boodschap hard aankwam. Toch gaf Rutte aan dat dit onheil te voorkomen is, zolang landen zich houden aan de afspraken die eerder zijn gemaakt.

Politiek verslaggever Roel Schreinemachers benadrukte later dat de woorden van Rutte vooral gericht zijn aan landen waar de dreiging nog niet scherp wordt gevoeld. Hij ziet de toespraak als een herhaling van een eerdere waarschuwing, maar dan in sterkere vorm.

De toenemende agressie vanuit Rusland maakt volgens hem duidelijk dat dit onderwerp niet van de agenda zal verdwijnen. Het bondgenootschap staat daardoor voor de taak om gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen en de bereidheid te tonen stevige maatregelen te treffen.

Een oproep aan Europa en een uitnodiging aan het publiek

Het geheel laat een beeld achter van een continent dat op een kantelpunt staat. De woorden van Rutte in Berlijn vormen een dringende oproep aan regeringen die soms moeite hebben met de snelheid waarmee de wereld verandert. Zijn boodschap vraagt aandacht voor realiteit en voor de noodzaak om alert te blijven.

Er is geen land dat verlangt naar nieuwe spanningen, maar wegkijken helpt niemand vooruit. Het is waardevol dat dit gesprek open en eerlijk gevoerd blijft worden.

Reageren op Facebook of gedachten delen kan helpen om het onderwerp beter te begrijpen en samen helder te houden waar Europa staat en waar het naartoe moet.