In Den Haag is een fel debat losgebarsten nadat D66 een nieuw wetsvoorstel heeft ingediend dat grote gevolgen kan hebben voor politieke partijen in Nederland.

Volgens D66 moet elke partij die wil deelnemen aan landelijke verkiezingen voldoen aan duidelijke eisen voor interne democratie. Dat klinkt misschien logisch, maar de gevolgen van deze regel liggen gevoelig.

Door de manier waarop de PVV is georganiseerd, zou die partij in de huidige vorm namelijk niet meer mogen meedoen. Het voorstel zorgt voor grote ophef, vooral omdat het door meerdere partijen wordt gesteund.

Wat houdt het plan van D66 precies in?

D66 stelt dat politieke partijen die aan Tweede Kamer- of Europese verkiezingen willen deelnemen, moeten voldoen aan een aantal basisregels.

Partijen zouden verplicht worden om leden toe te laten en hen regelmatig te laten meebeslissen over belangrijke zaken, zoals het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst.

Volgens D66 is dat een logische stap naar een gezond, democratisch systeem waarbij niet alleen kiezers inspraak hebben, maar ook de achterban van een partij.

Het voorstel wordt gedragen door D66-Kamerlid Sneller, die stelt dat elke partij minimaal één keer per vier jaar een interne stemming moet organiseren. Hoe die vorm krijgt, mogen partijen zelf bepalen, maar het moet wel vastgelegd worden in de wet.

Dat is volgens hem noodzakelijk om te voorkomen dat partijen functioneren als éénmansorganisaties zonder enige interne tegenmacht.

Waarom raakt dit voorstel de PVV direct?

De PVV werkt al sinds de oprichting volledig anders dan andere partijen. Geert Wilders is het enige officiële lid, waardoor interne democratie per definitie niet bestaat.

Dat is altijd een bewuste keuze geweest — Wilders wil volledige controle over de koers van de partij en wil voorkomen dat interne conflicten, partijbesturen of ledenvergaderingen de PVV kunnen beïnvloeden.

Onder de nieuwe wet zou een partij zonder leden automatische worden uitgesloten van deelname aan verkiezingen.

Daarmee komt de PVV precies in het vizier van de maatregel, al benadrukken D66, GroenLinks-PvdA en het CDA dat het voorstel niet gericht zou zijn op één specifieke partij, maar bedoeld is voor alle politieke partijen, nu én in de toekomst.

Voorstanders zeggen dat het een kwestie is van democratische basisprincipes. Tegenstanders zien het als een poging om een politieke concurrent de nek om te draaien.

Brede steun onder linkse en centrumpartijen

Het wetsvoorstel krijgt in elk geval steun van GroenLinks-PvdA en het CDA. CDA-leider Henri Bontenbal stelt dat interne democratie noodzakelijk is voor elke partij die invloed wil hebben op het landsbestuur.

Volgens hem is niemand binnen een partij onaantastbaar en moeten leden altijd de mogelijkheid hebben om de koers te corrigeren.

Ook GroenLinks-PvdA sluit zich daarbij aan. Kamerlid Tseggai benadrukt dat volgens haar elke kiezer de mogelijkheid moet hebben om lid te worden van zijn of haar favoriete partij.

Dat zou het politieke systeem eerlijker en toegankelijker maken. Ze noemt het “basale grondprincipes van een gezonde democratie”.

Kritiek vanuit de PVV: ‘Dit is totaal ondemocratisch’

Binnen de PVV wordt met ongeloof en boosheid gereageerd. Meerdere Kamerleden noemen het plan een directe aanval op hun partij.

Volgens hen is interne democratie op deze manier vooral een middel om politieke controle uit te oefenen en partijen die niet in het straatje van de oude macht passen buitenspel te zetten.

PVV’er Hidde Heutink zegt dat hij trots is op zijn rol binnen de fractie, en het niet nodig vindt om lid te worden van een partij die maar één officiële partijstructuur kent.

Kamerlid Markuszower reageert schertsend op de vraag of hij dan lid zou willen worden: “Lid worden? Hoeveel kost me dat?”

De felste reactie komt van Geert Wilders zelf. Hij noemt het wetsvoorstel “totalitair” en vergelijkt het met systemen waar politieke tegenstanders worden verboden.

Volgens Wilders is het een gevaarlijke ontwikkeling als de overheid gaat bepalen hoe een partij eruit moet zien. Hij noemt het “Noord-Koreaans” en stelt dat de regering gecontroleerd moet worden — niet andersom.

Waarom is interne democratie zo belangrijk volgens D66?

Het idee achter de wet is dat politieke partijen een rol spelen in het fundament van een democratische rechtsstaat.

Partijen krijgen subsidie, campagnefaciliteiten en toegang tot publieke middelen. Daarom moeten ze volgens D66 minimaal voldoen aan basisregels die passen bij een democratisch systeem.

Een partij zonder ledenstructuur heeft geen intern toezicht, geen tegenkracht en geen ruimte voor debat binnen de organisatie.

D66 vindt dat dat niet past bij moderne politieke verantwoordelijkheid. In landen als Duitsland bestaan al wettelijke eisen aan interne partijstructuren — iets waar D66 zich duidelijk door laat inspireren.

Waarom vinden critici het gevaarlijk?

Tegenstanders zien juist grote risico’s. Zij stellen dat de overheid hiermee de vrijheid van politieke organisatie ondermijnt.

Als de overheid kan bepalen hoe een partij intern in elkaar moet zitten, kan dat een precedent scheppen voor ingrijpen in ideologische of organisatorische keuzes. Bovendien bestaat de vrees dat zulke regels uiteindelijk gebruikt kunnen worden om politieke tegenstanders te weren.

Voor veel critici voelt het alsof een partij verboden wordt door de wet zó aan te passen dat slechts een deel van het politieke spectrum nog kan meedoen.

Raad van State buigt zich nu over het voorstel

De Raad van State krijgt nu de taak om te beoordelen of de wet juridisch haalbaar en democratisch verantwoord is. Het is nog onduidelijk of de wet in deze vorm kans maakt, omdat partijvrijheid en politieke diversiteit belangrijke waarden zijn in de Nederlandse rechtsstaat.

De Raad van State kan adviseren om het voorstel aan te passen, te beperken of zelfs volledig af te raden. Pas daarna wordt duidelijk of het plan doorgaat naar de Tweede Kamer.

Wat betekent dit voor de politieke toekomst?

Mocht de wet uiteindelijk worden ingevoerd, dan zou de PVV zich moeten omvormen tot een partij met leden, iets wat Wilders tot nu toe altijd heeft geweigerd. De vraag is of dat ooit gaat gebeuren. Als de PVV dat niet doet, mag de partij volgens de voorgestelde regels niet meer meedoen aan nationale verkiezingen.

Dat zou een historische breuk betekenen in de Nederlandse politiek, waar de PVV inmiddels een van de grootste spelers is.

Voorstanders zien het als een stap naar eerlijkere democratische processen. Tegenstanders zien het als een regelrechte poging om een politieke tegenstander uit te schakelen.

Conclusie

Het voorstel van D66 heeft een lont in het politieke kruitvat gegooid.

De discussie draait niet alleen om interne partijdemocratie, maar raakt direct aan fundamentele waarden zoals vrijheid van politieke organisatie, democratische controle en de rol van de overheid binnen het politieke systeem.

Met steun van GroenLinks-PvdA en het CDA lijkt er een serieuze kans dat het debat hierover nog lang zal doorgaan.

De komende maanden wordt duidelijk of Nederland een van de meest ingrijpende wijzigingen in de partijwetgeving in decennia tegemoet gaat.